مشارکت در مدیریت پسماند روستایی، الزامات و رویکردها

به قلم حسین زینتی فخراباد، کارشناس ارشد توسعه روستایی دانشگاه تهران

هر زمانی که گره یا مشکلی لاینحال در مباحث ملی و منطقه ای پیش امده، مشارکت به عنوان کلید راهگشا توانسته بر مشکلات فائق شود. کمتر روزی است که خبر آلودگی های زیست محیطی از طریق رسانه های جمعی منتشر نشود، انباشت زباله در مناطق شهری و روستایی هم باعث نارضایتی مردم و مسئولان را موجب شده است. معضل پسماند دیگر معطوف به مناطق شهری و کلان شهری نیست و روستاها هم از این معضلات بی نصیب نمانده است. مشاهدات میدانی نشان دهنده رها شدن بخشی از پسماندها در اطراف روستاها و مناطق جنگلی است. متاسفانه رهاسازی زباله ها در مناطق تفریحی و سواحل شمالی کشور مسئله ای است که بیشتر به ماجرای هزار و یک شب تبدیل شده است. بر اساس امار مرکز بیماری های غیرواگیر مرکز بهداشت در سالهای 90-95، بیشترین آمار بیماری های انگلی معطوف به مناطقی بوده که در آن زباله رها شده است. از سوی دیگر بگفته دکتر ابتکار مسئول سابق سازمان حفاظت محیط زیست رها سازی زباله در مناطق شمالی از معضل منطقه ای به معضل ملی تبدیل شده است. در صورت عدم اتخاذ رویکردهای مناسب شاهد تبدیل جنگل ها و مناطق روستایی در نواحی شمالی به زباله دان بزرگ در دهه های آینده خواهیم بود. حال سسوال این است چه باید کرد؟ چرا مشکل پسماندهای روستایی و شهری قابل حل نیست؟ مسئله اصلی نگاهی قیم مابانه مسئولان به مقوله پسماند و مدیریت پسماند می باشد. تجربه ثابت کرده دستورات و رهنمودهای سلسه مراتبی نمی تواند راهگشای حل مشکلات باشد. حل مشکل در گرو توجه به جامعه هدف می باشد. بگفته پیتر کراوس استاد بهداشت محیط دانشگاه آریزونا، مسئولان هر وقت به بن بست می رسند یادم مردم خواهند افتاد. در کشور ما فرهنگ مشارکت از دیرباز مورد توجه روستائیان بوده است، روستا و روستائی مظهر همدل و همکاری بوده است، پس چرا نتوانسته ایم از این نعمت بالقوه، استفاده مطلوب نمایم. گاهی لازم است دست نیاز را به سوی مردمی دراز کنیم که ولی نعمت شناخته می شوند. تجارب بسیاری از کشورهای مختلف نشان داده مشارکت جامعه هدف توانسته بر اغلب مسائل زیست محیطی فائق آید. از نمونه های موفق می توان به انجمن مردمی زیست بانان کانادا، انحمن مردمی اورلاندو، انجمن پاک بانان سبز سریلانکا که بگواه امار بهداشت جهانی توانسته اند سهم بسزایی در کاهش پسماند و پاکسازی محیط ایفا نمایند. باید ایمان بیاوریم مردم ما گنج نهانی هستند که باید قدر این گنج را دانست. مشارکت در مدیریت پسماند می تواند چند جانبه باشد مشارکت متخصصان زیست محیطی، مشارکت انجمن های مردم نهاد و پشتیبانی رسانه ها می تواند به مدیریت اصولی پسماند کمک نماید. اما باید قبول کرد در عصر حاضر لازمه مشارکت، روشنگری انگیزه ها و تامین منافع جامعه هدف بود. ما نباید فکر کنیم زحمت مشارکت با روستائیان باشد تقدیر و تشکر از مسئولان، روستایی باید از منافع مشارکت سود ببرد ، مشارکت در مدیریت پسماند علاوه بر تمیزی محیط روستایی می تواند سوداور هم باشد، کافی است نگاهی به تجارب موفق داشته باشیم، حمایت از افراد نواور می تواند به عنوان یک ابزار کلیدی بسیار تاثی گذار باشد حمایت از ایده های خلاقانه و شرکت های دانش بنیان در حوزه محیط زیست روستایی در اقصی نقاط جهان به عنوان الگوی موفق مدیریت پسماند نتایج بسیار زیادی را بدست آورد. کاش مسئولان بخشی از بودجه را در اختیار انجمن های مردم نهاد، افراد خلاق قرار دهند، نگارنده بر اساس مطالعات مختلف در حوزه پسماند و مشارکت روستائیان ایده های همچون تعاونی های بازیافتی و مدرسه سبز¹ را ارائه نمود که می تواند به عنوان یک رویکرد مشارکتی شناخته شود. تعاونی بازیافتی به عنوان الگو موفق در کشورهای مختلفی می تواند در کشورمان هم موفق عمل کند بشرطی که بخواهیم، تعاونی بازیافتی نیازمند توجه مسئولان امر است همانطور که در کشور عزیزمان بخش تعاون به عنوان سومین بازوی اقتصادی محسوب میشود و تعاون نماد مشارکت روزامد در حال حاضر می توان بیان داشت، در تعاونی بازیافتی می توان هم به فرهنگ سازی، تفکیک و بازیافت مواد زائد کمک نمود. از سوی دیگر آموزش و فرهنگ سازی به نوجوانان می تواند به عنوان نقشه راهی در حل مسائل زیست محیطی باشد و چه بهتر این آموزش ها از محیط مدرسه آغاز شود، لزوم دلایل تفکیک زباله، تشویق و ترغیب دانش آموزان به تفکیک اصولی و فرهنگ سازی پایه ای تجاربی است که همواره می تواند به کاهش و مدیریت زباله ها کمک نماید. اگر یک روستایی از هزینه های مدیریت پسماند آگاه باشد و اعتدال رعایت شود حاضر است در بخشی از فرایند مدیریت هزینه ای پسماند مشارکت کند، بشرطی که دهیاران شفاف عمل نماید و در گزارش های در سایت یا از طریق برشور هزینه های مدیریت پسماند را شفاف سازی نمایند و از سوی دهیاران و مسئولان در برخورد با افراد متخلف قاطع عمل کنند. خصلت ما انسان ها تشویق افراد نواور و تبیه افراد متخلف است پس می توانیم با برگزاری جشنواره های زیست محیطی، برگزای مسابقات و هدفمند نمودن قبوض پسماند به مشارکت روستائیان کمک نمایم، بشرطی که بخواهیم.

¹مدرسه سبز و تعاونی بازیافتی به عنوان الگوی موفق و بومی شده مستخرج از پایان نامه دانشگاه تهران