به گزارش پایگاه توسعه روستایی، نتایج بررسیهای جدید نشان میدهد که هوشمندسازی مقاصد گردشگری در نواحی روستایی میتواند به یکی از مؤثرترین راهبردها برای افزایش بهرهوری اقتصادی، ارتقای تجربه گردشگران و محافظت از محیطزیست بدل شود. براساس یافتههای زینتی و همکاران (۱۴۰۴)، رضوانی و همکاران (۱۴۰۴) و عنابستانی و همکاران (۱۴۰۴)، استفاده از فناوریهای نوین، مدیریت دادهمحور و خدمات دیجیتال نقش مهمی در توسعه پایدار گردشگری و افزایش تابآوری اجتماعی و اقتصادی جوامع روستایی ایفا میکند. کارشناسان تأکید دارند که توسعه زیرساختهای فناوری، مشارکت جامعه محلی و مدیریت یکپارچه از پیشنیازهای اصلی تحقق مقاصد گردشگری هوشمند در کشور است.
گردشگری روستایی در دهه اخیر دستخوش تحولات بنیادینی شده و توسعه مقاصد گردشگری هوشمند به یکی از رویکردهای پیشرو در مدیریت گردشگری تبدیل گشته است. یافتههای زینتی و همکاران (۱۴۰۴) نشان میدهد که ادغام فناوریهای نوین در فرآیند برنامهریزی گردشگری، امکان تصمیمگیری علمی، افزایش بهرهوری و ارائه خدمات متنوعتر را فراهم میکند. این رویکرد، زیرساختهای سنتی گردشگری روستاها را به ساختاری پویا و قابل مدیریت تبدیل میکند.
در محیطهایی که گردشگری یکی از پایههای اقتصاد محلی است، فناوریهای دیجیتال نقش تقویتکننده دارند. رضوانی و همکاران (۱۴۰۴) تأکید میکنند که ابزارهای هوشمند مانند سامانههای ردیابی گردشگر، نقشههای تعاملی، پلتفرمهای رزرو بومی و مدیریت هوشمند حملونقل میتواند موجب کاهش هزینهها، جلوگیری از ازدحام، و مدیریت ظرفیت پذیرش گردشگران شود. این قابلیتها، بهویژه در روستاهای دارای منابع طبیعی حساس، اهمیت ویژهای دارد.
مشارکت جامعه محلی در ایجاد مقاصد هوشمند عنصر کلیدی موفقیت است. یافتههای عنابستانی و همکاران (۱۴۰۴) نشان میدهد که استفاده از فناوری زمانی اثربخش است که در جهت توانمندسازی مردم محلی قرار گیرد. مشارکت آنان در ارائه خدمات، مدیریت اقامتگاههای بومگردی، انتقال دانش بومی و خلق تجربههای فرهنگی، باعث افزایش احساس مالکیت و ارتقای درآمد محلی میشود.
از منظر محیطزیستی، گردشگری هوشمند ابزاری مؤثر برای پایش و کنترل فشار گردشگری بر منابع طبیعی به شمار میرود. تجارب جهانی نشان میدهد روستاهایی که از سامانههای پایش لحظهای کیفیت هوا و آب، هوشمندسازی مدیریت پسماند، و سیستمهای تحلیل داده استفاده میکنند، در حفظ منابع طبیعی موفقتر عمل کردهاند. در اسپانیا، منطقه آراگون با بهکارگیری سیستمهای دادهمحور توانسته فشار گردشگری را کاهش و کیفیت محیط زیست محلی را بهبود دهد.
در بعد فرهنگی، فناوری فرصتی جدید برای معرفی میراث ناملموس روستاها ایجاد میکند. داستاننگاری دیجیتال، استفاده از واقعیت افزوده برای نمایش آیینها و صنایعدستی، و تورهای مجازی روستایی، به گردشگران امکان تجربهای غنی و چندحسی میدهد. تجارب کرهجنوبی و ژاپن نشان میدهد که استفاده از فناوری در ترویج فرهنگ محلی، موجب افزایش ماندگاری گردشگران و تقویت اقتصاد فرهنگی روستاها شده است.
با وجود این مزایا، چالشهایی همچون ضعف زیرساخت دیجیتال، کمبود آموزش و محدودیتهای مالی همچنان مانع توسعه مقاصد هوشمند است. روستاهای فاقد پوشش اینترنت پایدار یا دسترسی به خدمات دیجیتال نمیتوانند بهعنوان مقصد هوشمند رقابت کنند. مطالعه رضوانی و همکاران (۱۴۰۴) نشان میدهد که سرمایهگذاری در زیرساخت ارتباطی نخستین گام ضروری است.
از منظر حکمرانی، توسعه مقاصد هوشمند نیازمند هماهنگی بین نهادی و سیاستگذاری جامع است. تجارب اتحادیه اروپا نشان میدهد که استانداردسازی شاخصهای هوشمندی، تدوین چارچوبهای ارزیابی، و یکپارچگی دادهها میان بخشهای گردشگری، محیط زیست و توسعه روستایی موجب اثربخشی بیشتر برنامههای هوشمندسازی میشود.
از نظر اقتصادی، هوشمندسازی گردشگری میتواند موجب افزایش سهم جوامع محلی از درآمد گردشگری شود. بازاریابی دیجیتال، فروش اینترنتی صنایعدستی، مدیریت رزرو آنلاین و تحلیل بازار به ساکنان کمک میکند تا محصولات و خدمات خود را با بهرهوری بیشتر عرضه کنند. این فرایند، مقاومت اقتصادی روستا را نیز افزایش میدهد.
در نهایت، گردشگری هوشمند مسیر تازهای برای توسعه روستاها فراهم میکند؛ مسیری که بر پایه فناوری، مشارکت مردم، هویت فرهنگی و مدیریت پایدار بنا شده است. ترکیب این عوامل میتواند روستاهای ایران را در ردیف مقاصد رقابتپذیر جهانی قرار دهد.
توسعه مقاصد گردشگری هوشمند در نواحی روستایی نیازمند یک رویکرد یکپارچه است که در آن زیرساختهای دیجیتال، حکمرانی هماهنگ و توانمندسازی جامعه محلی در کنار هم قرار گیرند. سرمایهگذاری در اینترنت پرسرعت، ایجاد نقاط دسترسی عمومی، استقرار سامانههای پایش لحظهای گردشگری و محیطزیست، و استانداردسازی شاخصهای ملی برای ارزیابی هوشمندی، میتواند پایهای قدرتمند برای تحول گردشگری روستایی فراهم کند. همچنین حمایت از کسبوکارهای فناورانه، استارتاپهای بومی و پلتفرمهای دیجیتال محلی به روستاییان امکان میدهد خدمات و محصولات خود را با کیفیت بالاتر و دسترسی گستردهتر عرضه کنند. تجارب موفق کشورهایی مانند اسپانیا، کرهجنوبی و ژاپن نشان میدهد که ترکیب فناوری با مدیریت مشارکتی بهترین مسیر برای کاهش فشار محیطی و افزایش رضایت گردشگران است.
در کنار توسعه زیرساخت، توجه به تقویت سرمایه انسانی روستایی اهمیت حیاتی دارد. آموزش مهارتهای دیجیتال، بازاریابی آنلاین، مدیریت داده، روایت فرهنگی دیجیتال و مدیریت اقامتگاههای هوشمند، میتواند ساکنان روستا را به بازیگران اصلی گردشگری تبدیل کند و وابستگی به مداخلات بیرونی را کاهش دهد. همچنین ایجاد سیاستهای حمایتی برای حفاظت محیطزیست از طریق فناوری، مانند مدیریت هوشمند پسماند و کنترل ظرفیتپذیری، موجب ماندگاری منابع طبیعی میشود. در نهایت، شکلگیری یک مرکز نوآوری ملی در حوزه گردشگری هوشمند روستایی میتواند پژوهشها، سیاستها و پروژههای عملیاتی را همسو کرده و زمینه رقابتپذیری مقاصد روستایی ایران در سطح جهانی را فراهم آورد.
منابع
رضوانی, محمد رضا , فرجی سبکبار, حسنعلی , قدیری معصوم, مجتبی و زینتی فخرآباد, حسین . (1404). ارائه مدل پارادایمی توسعه مقصدهای گردشگری هوشمند در مناطق روستایی. پژوهش های روستائی, 16(3), 203-217. doi: 10.22059/jrur.2025.389773.2014