به گزارش پایگاه توسعه روستایی به نقل از روابط عمومی پژوهشکده سوانح طبیعی، هفتمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی در حوزه برنامه‌ریزی و توسعه روستایی با موضوع شیوههای مداخله در روستاهای در معرض خطر سوانح طبیعی توسط پژوهشکده سوانح طبیعی با همکاری هسته توسعه روستایی دانشگاه تهران و با حضور اساتید و صاحب‌نظران حوزه برنامه‌ریزی و توسعه روستایی به صورت حضوری و بر خط برگزار گردید.
در ابتدای این نشست، فرهاد عزیزپور، دبیر علمی نشست ضمن خوش‌آمدگویی به شرکت‌کنندگان، بیان نمودند که یکی از مهمترین چالشهای نواحی روستایی مخاطرات محیطی بطور عام و مخاطرات طبیعی به طور خاص میباشد و در این بین توجه به سیاست ها، تحلیل خطر، پایدار سازی و شناخت شیوه های مداخله و رویکردهای اجتماع محور بسیار حائز اهمیت میباشد.
دراین نشست ابتدا دکتر عزیز پور ضمن معرفی چهاز سخنران نشست، پرسشهای کلیدی در ارتباط با محورهای نشست به منظور جهت دهی به موضوعات مورد بحث بیان نمودند. این چهار پرسش عبارتند از:
1- ارزیابی شما از سیاستها و جهت گیریهای دولت با تاکید بر جایگاه بنیاد مسکن در حوزه مدیریت سوانح طبیعی چگونه است؟
2- دیدگاه شما به جایگاه اجتماعات محلی یا روستاییان در فرآیند برنامه ریزی پیشگیرانه درروستاهای در معرض سوانح طبیعی چیست؟
3- کدامین معیارها و شاخصها برای شناسایی و اولویت بندی روستاهای در معرض خطر باید مورد توجه قرارگیرند؟
4- شیوههای مداخله در روستاهای در معرض خطر سوانح طبیعی چیست و چه ارزیابی از این شیوهها باید صورت گیرد.
در ادامه دکتر جعفری" معاون پژوهشی پژوهشکده سوانح طبیعی" در مقدمه به اسناد فرادستی و تاکیداتی که این اسناد به فرمایشات مقام معظم رهبری در حوزه پیشگیری و کاهش خطرات ناشی از سوانح طبیعی در حوزه شهری و روستایی و نیز در بخشهای توسعه و برنامه ریزی داشته اند اشاره نمودند.
در ادامه نشست، جناب آقای مهندس علی خوئینی، مدیر کل دفتر نظارت و تهیه طرح های بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، صحبت های خود را با تبیین مفهوم بازسازی و هدف های آن آغاز نمودند، ایشان در تعریف بازسازی بیان نمودند که بازسازي پس از آسیب فرایندي است که تلاش دارد جامعه آسیب دیده را به سطح صحیح عملکردي یا شرایط قبل از وقوع بحران ناشی از سانحه بازگرداند. ایشان در رابطه وضعیت سوانح در ایران بیان داشتند که ساختار طبیعی ایران صحنه وقوع سوانح طبیعی متعدد است. به دلیل وقوع ایران در کمربند زلزله ، مخربترین سانحه طبیعی محتمل در ایران زلزله و بعد از آن سیل است.
مهندس خوئینی در رابطه عوامل تشدید کننده اثرات مخرب سوانح طبیعی، عوامل طبیعی و انسانی و ضعف در آموزش و اقدامات پیشگیرانه را مهمترین چالش های پیشروی سوانح طبیعی در مناطق روستایی می باشد، مدیر کل دفتر نظارت و تهیه طرح های بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در رابطه با نحوه مداخله در روستاهای در معرض خطر بیان داشتند که مداخله در روستاهاي در معرض سوانح طبیعی نیازمند طیف وسیعی از اقدامات سخت افزاري و نرم افزاري است که قانونگذاري و نظارت بر حسن اجراي قانون، آموزش و ارتقاء آگاهیهاي عمومی و اقدامات فیزیکی را در برمیگیرد.که در مقاطع مختلف قبل از بروز سانحه ، در حین سانحه و بعد از سانحه را شامل میشود.
ایشان در بخش دیگر از صحبت های خود به جایگاه قانونی مداخله و بازسازی با تاکید بر نقش بنیاد مسکن اشاره داشتند که مطابق با ماده 8 اساسنامه بنیاد مسکن، بند 8 ماده 27 برنامه ششم و دستورالعمل جابجایی سکونتگاههای روستایی، بنیاد نقش محوری را ایفا می نماید و باید در تدوین طرح هادی روستایی به ضرورت مداخله اصولی و هدفمند در روستاهای معرض توجه جدی نمود.
جناب آقای مهندس علی خوئینی در بخش پایانی صحبت های خود به آثار نتایج اجرای طرح هادی پرداختند و بیان نمودند که کاهش آسیب پذیري روستاها در مواجهه با مخاطرات طبیعی از جمله مهمترین هدف اجرای طرح هادی می باشد و ایمن سازي روستاها و کاهش آسیب پذیري در برابر سوانح طبیعی از مهمترین اقداماتی است که می تواند باعث پیشبرد طرح های توسعه بالاخص طرح هادی در نواحی روستایی می باشد.
در ادامه این نشست، جناب آقای دکتر ابراهیم حق شناس، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله، صحبت های خود را با موضوع شیوه های مداخله در روستاهای در معرض خطر زمین لغزش (مثال هایی از روستاهای آسیب دیده در بارندگی های نوروز 1398، ارائه نمودند، ایشان در ابتدای صحبتهای خود به موضوع مفهوم لغزش را تبیین نمودند و در ادامه حوادثی که در حوزه زمین لغزش در نواحی روستایی ایران و دیگر کشورها، رخ داده است، پرداختند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله در ادامه تحلیلی از چگونگی زمین لغزه در سیلاب های سال 1398 و 1402 کشور، ارائه نمودند و بیان داشتند که به طور کلی دو رویکرد در مواجه با روستاهای در معرض خطر زمین لغزش می تواند در نظر گرفته شود
1- جابجایی روستاهای آسیب دیده و در معرض خطر
2- اجرای راهکارهای پایدارسازی دامنه های ناپایدار و ایمن سازی روستا که اتخاذ هر کدام از این دو رویکرد به پارامترهای زیادی مانند ویژگی های ناپایداری رخ داده یا محتمل، ویژگی های کالبدی روستا (تعداد خانوار و جمعیت)، وجود مناطق امن و بی خطر در نزدیکی روستا و مسائل اجتماعی و اقتصادی مترتب بر هر کدام از دو رویکرد بستگی دارد.
ایشان در بخش پایانی صحبت های خود، اجرای راهکارهای پایدارسازی دامنه های ناپایدار و ایمن سازی روستاها را منوط به بهره مندی از دانش تخصصی و تلفیق آن با تجربیات موفق بیان داشتند و اظهار داشتند که مواجه با خطر، باید از مسیر نقشه برداری اصولی، تحلیل پایداری و تدوین تمهیدات لازم برای پایداری صورت پذیرد.
دکتر سعید نوری نشاط، پژوهشگر حوزه تسهیلگری، از دیگران سخنرانان حاضر در این نشست بودند، ایشان صحبت های خود را با موضوع، رویکرد اجتماع محور در برنامه‌ریزی پیشگیرانه در روستاهای در معرض خطر سوانح طبیعی، آغاز نمودند و بیان داشتند که رویکرد ما در رابطه با اجتماع و گروه چگونه باید باشد، در واقع ما از گروه به دنبال چه مباحثی باید باشیم، از سوی دیگر اجتماع، گروه، مشارکت و پیشگیری از خطر از مهمترین مباحث در حوزه مخاطرات روستایی می باشد.
ایشان در ادامه بیان داشتند در ابتدا باید مشخص کنیم که باید پاسخ به پرسش هایی را مشخص کنیم: یک روستا یا چند روستا؟ نقطه‌ای؟ بالادست و پایین دست؟ در مسیر ؟ در فرایند مقابله با مخاطرات صورت پذیرد.
دکتر سعید نوری نشاط در بخش پایانی صحبت های خود در رابطه با پیشگیری اجتماع محور، نسبت به ضرورت تعریف سازمان اجتماعی و مشارکت سازمان یافته با رویکرد برنامه ریزی و اجرای محلی و ارزشیابی مشارکتی از مهمترین اهداف در برنامه های مقابله با مخاطرات می باشد، از سوی دیگر شناخت مشترک خطر، قابلیت ها و توانایی های محلی و اقدامات علمی از مهمترین اهداف و راهبردهای پیشگیری اجتماع محور می باشد.
سرکار خانم فاطمه فلاحتی، عضو هیات علمی پژوهشکده سوانح طبیعی و مدیر گروه مخاطرات هیدرولوژیکی، صحبت های خود را با موضوع، شناسایی، اولویت بندی و نحوه اقدام روستاهای در معرض خطر سوانح طبیعی کشور را بیان نمودند.
عضو هیات علمی پژوهشکده سوانح طبیعی به جایگاه قانونی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در تدوین شیوه نامه های مقابله مخاطرات طبیعی و شیوه های مداخله در معرض خطر اشاره کردند و بیان داشتند که پژوهشکده سوانح طبیعی با همکاری بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و سازمان مدیریت بحران کشور به منظور كاهش خطر سوانح طبيعي در نقاط روستايي، نسبت به شناسایی، اولویت بندی و نحوه اقدام روستاهای در معرض خطر سوانح طبیعی کشوراقدام نمودند. به همین منظور برای اولین بار طرح ملی «شناسایی، اولویت بندی و نحوه مداخله در روستاهای درمعرض خطر سوانح طبیعی» در سطح روستاهای کل کشور، در پژوهشکده سوانح طبیعی اجرا گردید. در این طرح پس از تعیین معیارها و شاخص‌های موثر در ارزیابی مخاطرات اولویت دار در سطح کشور (زلزله، سیل، حرکات دامنه‌ای (زمین‌لغزش و رانش، خزش، سنگ‌افتان)، فرونشست و فرو چاله و ماسه‌های روان) و اخذ اطلاعات مرتبط با روستاها از بنیاد مسکن استان‌ها و مدیریت بحران استان‌ها و نیز نقشه‌های مبنا از دستگاه‌های متولی، کل اطلاعات توسط یک گروه متشکل از کارشناسان مطالعات محیطی– اکولوژیکی (زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی، اقلیم‌شناسی و هیدرولوژی)، علوم اجتماعی و برنامه‌ریزی روستایی تلفیق و بر اساس تحلیل چندمخاطره‌ای، لیست روستاهای دارای ریسک بالای چند مخاطره همزمان در سطح کشور به عنوان روستاهای اولویت اول جهت بازدید و ارائه راهکارهای کاهش خطر مشخص گردید.
ایشان در ادامه ضمن تبیین وضعیت آماری روستاهای در معرض خطر بیان داشتند که هم اکنون روستاهای در معرض خطر کشور به تفکیک استان‌ها و بر اساس مخاطرات 5 گانه مورد ارزیابی قرار گرفته است که 8902 روستا مورد شناسایی قرار گرفته است.
دکتر فلاحتی در بخش دیگر از صحبت های خود به مزیتهای راه اندازی سامانه اطلاعات مکانی روستاهای در معرض خطر اشاره کردند بیان داشتند که این سامانه همزمان با انجام بازدیدهای میدانی طرح شناسایی، اولویت‌بندی و نحوه اقدام در روستاهای در معرض خطر سوانح طبیعی که با همکاری و مشارکت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و سازمان مدیریت بحران کشور توسط پژوهشکده سوانح طبیعی تدوین شد، طراحی و اطلاعات مکانی و توصیفی برداشت‌شده، در این سامانه بارگذاری گردید.
در ادامه نشست جناب آقای دکتر امیرحسین گرکانی، ریاست محترم پژوهشکده سوانح طبیعی، به تبیین مفهوم ایمنی پرداختند. ایشان مثالهایی موفق از ایمنسازی روستاهای در معرض خطر سوانح طبیعی چون روستای کالپوش به عنوان راهکار و راهبرد اساسی برای مقابله با خطر در مناطق روستایی و جابهجایی را به عنوان آخرین راهکار بیان نمود. دکتر گرکانی چند نکته را در خصوص ایمن سازی خاطر نشان کردند
1- لزوم تغییر نگاه دهیاریها را نسبت به ایمن سازی به صورت علمی
2- لزوم نگاه ایمنی در الحاقات به روستاها
3- لزوم توجه به پهنه بندی خطر با نگاه چند مخاطرهای
در بخش انتهای نشست حاضرین سوالات خود را در رابطه چگونگی مداخله در روستاهای معرض خطر و جایگاه آموزش و جوامع محلی در پیشگیری و مدیریت مخاطرات، مطرح نمودند.