معرفی منابع و سرفصل های دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی 1404
مقدمه
موفقیت در آزمون دکتری مستلزم برخورداری ازمنابع موثق و برنامه ریزی هدفمند می باشد، برهمین اساس پایگاه توسعه روستایی مطابق با رویه همه ساله خود با بررسی سوالات آزمون های برگزار شده و تغییرات منابع، اقدام به معرفی مهمترین منابع آزمون دکتری 1404 در گرایش جغرافیا و برنامه ریزی روستایی نموده است. از سال 1403 در فرایند برگزاری کنکور دکتری در حوزه جغرافیای تغییراتی لحاظ گردیده است بگونه ای که همچون کنکور کارشناسی ارشد، آزمون دکتری جغرافیا در قالب علوم جغرافیای برگزار می گردد، در واقع داوطلبین دفترچه تخصصی شامل کلیه گرایش های مرتبط با علوم جغرافیای را دریافت می نمایند و می توانند بر حسب علاقه دروس سایر گرایش ها را هم پاسخ دهند، بر همین اساس کنکور 1403 دکتری برنامه ریزی روستایی به شرح زیرخواهد بود
دروس عمومی (ضریب یک): زبان عمومی و استعداد تحصیلی
دروس تخصصی (ضریب چهار): روش تحقیق، جغرافیای روستایی(مبانی و ایران)، دیدگاهها و نظریات توسعه روستایی و مدل ها و تکنیک های برنامه ریزی روستایی
روش تحقیق
یکی ازدروس پایه ای برای اغلب رشته ها در آزمون دکتری میباشد، بررسی های انجام شده نشان می دهد سوالات روش تحقیق در کنکور 1402 از یک روند استانداردی برخوردار بوده است. و داوطلبان می توانند با کمی دقت به بخش اعظم سوالات پاسخ دهند.در کنکور دکتری 1402، در رابطه با چیدمان سوالات مطرح شده بخش اعظم سوالات از کتب دکتر حافظ نیا و کلانتری می باشد و مباحثی همچون از جمله آنها می توان به مفهوم بیلبیوگرافی(کتابشناسی)،جایگاه ارزش ها و زمین مرجع کردن داده ها اشاره کرد، از سوی دیگر سوالات در رابطه با فرضیات تحقیق،نمونه گیری،مقیاس های اندازه گیری و آزمون های پارامتریکی و ناپارامتریکی و ضریب تاثیر مقاله از دیگر مبحث های مطرح شده در آزمون دکتری 1404 می باشد .یکی ازمنابع جامعی که همواره موردتاکید داوطلبین و افراد پذیرفته شده در کنکور دکتری بوده است کتاب روش تحقیق در علوم انسانی دکتر حافظ نیا میباشد. کتاب روش تحقیق در علوم انسانی حافظ نیا به دلیل جامع بودن و بیان شیوا و ساده آن همواره جزو منابع مهم آزمون دکتری محسوب می شود و به داوطلبان توصیه می شود، این کتاب را با دقت مطالعه نمایند. فصول ابتدایی این کتاب جزو بخش های مهم به حساب می آید. و داوطلبان حتما فصول 1-2-4-5-6-9 را بطور دقیق مطالعه نمایند. در ضمن نکته ای که مدنظر قرار بگیرد. نیازی به حفظ کردن فرمول های آزمون های آماری نیست و در خاتمه بهتر است پاورقی و پیوست ها بالاخص در رابطه با سایت های نمایه کنندگان و مجوز نشریات و روش های رفرنس دهی همچون شیکاگو و APA مطالعه شود. بعد از مطالعه کتاب حافظ نیا و شناخت کلیات مباحث ورود به حوزه های تخصصی می تواند مفید باشد. کتاب روش تحقیق در علوم تربیتی (علی دلاور یا زهره سرمد و عباس بازرگان) بسیار مناسب می باشد، تجارب داوطلبان نشان می دهد فصول اول تا پنجم جزو مباحث مهم این کتاب می باشد و بهتر است فصول دیگر فقط بصورت گذرا مطالعه شود. با توجه به اینکه مباحث روش تحقیق عمدتا به دو بخش روش تحقیق کمی و کیفی تقسیم میشود مطالعه درباره این دو بخش بسیار مفید می باشد، در رابطه با روش تحقیق کیفی می توان به کتاب روش تحقیق کیفی در جغرافیای انسانی دکترپور احمد هم اشاره کرد. پایگاه توسعه روستایی سعی نموده برای روش تحقیق جزوه ای جامع تهیه نماید که بتواند تمامی مباحث را پوشش جامع دهد.بخش اول این جزوه مربوط به روش تحقیق حافظ نیا و بخش دوم آن شامل 200 نکته ای کاربردی مستخرج از کنکورهای گذشته و نکات کلیدی کتب مختلف میباشد.ارزیابی های کنکور 1403 در بحث روش تحقیق نشان داد که 15 سوال به این مبحث اختصاص یافته است و بررسی ها بیانگر آن است که سطح سوالات متوسط بوده است و مهمترین مباحث مطرح شده شامل مباحث نمونه گیری و آزمون های معنی داری و همبستگی همچون رگرسیون بوده است، از سوی دیگر دیدگاههای استقرا، شاخص سازی و فرضیات یک پژوهش و آزمون های ناپارامتری از دبگر نکاتی بوده که در آزمون 1403 بدان اشاره شده است.
در خاتمه یادآوری میکنیم مهمترین اصل در بخش روش تحقیق مطالعه سرفصل های این درس است و خیلی نوع رفرنس مهم نمی باشد و داوطلبان بهتر است سعی کنند تعاریف و انواع روش تحقیق،فلسفه های روش تحقیق،جوامع آماری و روش های نمونه گیری،متغیرها و انواع آنها،فرضیات و ابزارهای تحقیق (همراه مثال) و آزمون های آماری(آزمون های پارامتریک و ناپارامتریک و معنی داری و همبستگی) و در بخش روش تحقیق کیفی، گرندد تئوری، روش دلفی، تکنیک های مصاحبه و نرم افزارهای مکس کیو دی آ، اطلس تی و تحلیل اکتشافی و مرور نظامند و پدیدار شناسی را یاد بگیرند باز هم توصیه می شود داوطلبین علاوه بر مباحث نظری سعی کنند مفاهیم را در قالب مثال یاد بگیرند.
جغرافیای روستایی
در رابطه با درس جغرافیای روستایی همانگونه که قبلا بارها به داوطلبان اعلام شده بود مباحث روز از جمله عمده ترین مباحثی بود که امسال هم در طراحی سوال به آن توجه شده بود و از جمله این مباحث می توان به برنامه ششم توسعه،طرح های روستایی،فرصت های توسعه ای و ایجاد اشتغال و جهانی سازی اشاره کرد. در کنکور 1402 هم مباحث همچون به عنوان مثال مقوله ملاک شهر و روستا،موقعیت روستاها و مالکیت منابع آب و خاک، اقدامات جهاد سازندگی،مورفولوژی زراعی،ویتموگل،شیوه تولید زراعی از دیگر مباحثی بود که به داوطلبان توصیه شده بود،بخش دیگر سوالات مربوط به مقوله کارآفرینی روستایی،گردشگری روستایی،پیوند اقتصادی روستاشهر می باشد در واقع می توان گفت در بخش جغرافیای روستایی مقوله کارآفرینی با 3 سوال بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. مباحث جغرافیای روستایی به سه بخش تقسیم می شود مبحث مبانی جغرافیای که عمدتا می توان به کتاب دکتر عباس سعیدی اشاره کرد، بحث جغرافیای روستایی ایران به کتاب های دکتر مهدوی و افراخته اشاره کرد و مباحث کوچ نشینی می توان به مباحث دکتر مشیری اشاره کرد. در رابطه با رفرنس های این درس می توان گفت امسال از کتب و مراجع مختلفی برای طراحی سوال استفاده شده است که سه کتاب مبانی جغرافیای روستایی،جغرافیای روستایی ایران دکتر افراخته و جغرافیای بازساخت رضوانی از عمده ترین رفرنس ها می باشند در رابطه با محوریت سوالات می توان گفت بخش جغرافیای اقتصادی و فضایی و مبانی جغرافیای از عمده ترین مباحث مطرح شده می باشد یکی دیگراز منابع مهم در یک حوزه کتاب مبانی روستایی سعیدی سالهاست به عنوان یکی از رفرنس های اساسی آزمون های ارشد و دکتری شناخته می شود.به داوطلبان توصیه می شود این کتاب را بطور کامل مطالعه نمایند. هر چند در اغلب ازمون ها تاریخچه و روند تکاملی جغرافیا مورد توجه قرار نمی گیرد بازهم بهتر است یک مرور اجمالی شود در ضمن خواندن پاورقی ها در کتاب هم توصیه می شود در نگاه کلی فصول 2-3-4-5-6 جزو فصول بسیار مهم این کتاب می باشد. دررابطه با مبحث جغرافیای روستایی ایران کتاب دکتر حسن افراخته یکی از جدیدترین رفرنس های است که برای آزمون ارشد و دکتری می توان در نظر گرفت این کتاب با توجه به بروز بودن زمان چاپ توانسته برخی از مباحث روز حوزه روستایی را تحت پوشش قرار دهد که این مورد از جمله موارد خاص این کتاب است. نکته مهم اینکه بخش تاریخچه و جداول آماری کتب جزو سوالات کنکوری نبوده و نیست و داوطلبین نیازی نیست این مباحث را مطالعه عمیق نمایند.همچنین از دیدگاه رتبه های موفق فصول 2تا8 کتاب جزو مطالب مهم می باشد و فصل یازده هم می تواند از فصول مهم باشد.
سوالات 46 تا 60 مجموعه علوم جغرافیای در سال 1403 معطوف به مبانی جغرافیای روستایی بوده است عمده مباحث مطرح شده در آزمون 1403 معطوف به مباحث سرشماری های جمعیتی نواحی روستایی بالاخص در سال 1395 و تمایزهای مناطق روستا شهری بوده است، همچنین توجه به طرح های توسعه روستایی و اتحادیه اروپا طرح لیدر و حوزه گردشگری از دیگر مباحثی است که بیشتر به آن توجه شده است، از سوی نظام های بهره برداری و مدیریت روستا هم در آزمون 1403 بدان اشاره شده است و کتاب جغرافیای روستایی دکتر رضوانی به عنوان یکی از منابع مرجع شناخته می شود.
در خاتمه به داوطلبین دکتری 1404 توصیه میکنیم در مبحث جغرافیای روستایی صرفا به منابع کتابی اکتفا نکنند و حتما مباحث روز را مطالعه نمایند. گروه مشاوران پایگاه توسعه روستایی برای این بخش هم جزوه جامعی در نظر گرفته اند که می تواند مفید باشد.
دیدگاهها و نظریات توسعه روستایی
ارزیابی سوالات نشان می دهد که در کنکور 1402 همچون گذشته دیدگاه حکمروایی،بازساخت،رویکردهای توسعه روستایی در حوزه مشارکت و رویکرد بالا به پایین مورد توجه طراحان قرار گرفته است از سوی دیگر همانطور که در کلاس رفع اشکال هم اشاره شده بود سوال کریستالر و لش،مبحث اتحادیه اروپا در حوزه روستایی،بعد معیشت پایدار در حوزه امنیت غذایی و دیدگاههای توسعه ای مورد توجه قرار گرفته بود البته امسال هم چند مبحث جدید ارائه شده بود که برای کنکور 1404 مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت در کل می توان گفت داوطلبینی که جزوه اعلامی و حتی کتاب دیدگاهها و نظریات پاپلی را مطالعه کرده باشند می توانستند به نیمی از سوالات این بخش پاسخ دهند. یزدی در درس دیدگاهها و نظریات روستایی پراکنش سوالات از گستردگی زیادی برخوردار است و مطالعه صرفا یک منبع نمی تواند به تنهایی باعث موفقیت داوطلبان شود سوالات مطرح شده جدید در درس نظریات روستایی به نسبت سالهای قبل بیشتر شده است اما می توان گفت 5 سوال مطرح شده از کتاب دیدگاههای پاپلی یزدی بوده است و 4 سوال هم در مباحث روز جزوه جامع نظریات روستایی ارائه شده است با این وجود سطح این سوالات متوسط بوده است و دو مقوله حکمروایی و معیشت و خزش شهری روستایی از پر تکرار ترین بخش سوالاتی است که در سال گذشته هم به آن اشاره شده است از سوی دیگر چند سوال ناآشنا برای داوطلبین در کنکور مطرح شده که در منابع 1404 این درس اعمال خواهد شد. در رابطه با منابع می توان علاوه بر کتاب نظریات پاپلی روستایی به کتاب حکمروایی روستایی دکتر رکن الدین افتخاری هم جزو رفرنس های بسیار خوب میتواند باشد، هم اشاره نمود کتاب دیگری که می تواند به عنوان رفرنسی مکمل شناخته شود جامعه شناسی توسعه و توسعه نیافتگی دکتر مصطفی ازکیا است بخش اول این کتاب که شامل مباحث توسعه و دیدگاههای توسعه ای است می تواند پاسخگویی بسیاری از مباحث این درس باشد. جزوه جامع نظریات و دیدگاه های روستایی در 114 صفحه ازسه بخش نظریات توسعه روستایی (دکتر پاپلی یزدی)، نکات مستخرج جامعه شناسی توسعه (دکتر ازکیا) ؛ نظریات برنامه ریزی روستایی (محمود جمعه پور) تشکیل شده است که میتواند برای داوطلبان مفید باشد. در خاتمه به داوطلبین عزیز توصیه می شود در رابطه با دیدگاهها و نظریات توسعه روستایی مقولاتی همچون توانمندسازی،معیشت روستایی،حکمروایی و مولفه های مرتبط با آن،روابط روستا شهر و الگوهای مشارکتی را مدنظر قرار دهند تا بتوانند در آزمون 1403 موفق تر باشند
تکنیک ها و مدل های برنامه ریزی روستایی
این درس به دلیل تنوع مباحث همواره جزو چالش برانگیزترین بخش سوالات دکتری است در کنکور امسال هم سطح سوالات مطرح شده متوسط رو به سخت می باشد . در یک ارزیابی کلی می توان گفت سوالات مطرح شده این بخش تا حدودی سخت و عمده سوالات در قالب مسئله مطرح شده است.در این بخش هم عمده سوالات معطوف به آینده پژوهی و نرم افزار میک مک،ضریب تکاثر،فنون تصمیم گیری و فرمول روش های وزن دهی،آزمون کای اسکوئر،ضرایب همبستگی و رگرسیون و روش درون یابی مکانی بوده است با وجود اینکه عمده این مباحث در سرفصل های دکتری ارائه شده بود فقط نکته حائز اهمیت بحث مسئله ای و پرداختن به جزییات آزمون ها بود و کمتر مباحث کلی مورد سوال قرار گرفته بود بنابر این بهتر است در آزمون های آتی روی مباحث مسئله شناسی و حل اینگونه سوالات بیشتر دقت شود داوطلبانی که از دروس گذشته توانسته اند پاسخ بهتری داده باشند می توانند به موفقیت دست پیدا کنند با این حال می توان روش ها وفنون تصمیم گیری همچون روش های شاخص سازی و رفع اختلاف مقیاس،تحلیل شبکه و نمایش خروجی یافته ها و ضریب مکانی و مدل سوات ازجمله ترین مباحث مطرح شده است در واقع می توان گفت دو کتاب روش ها و فنون تصمیم گیری چند شاخصه پورطاهری و مدل های کمی در برنامه ریزی دکتر کلانتری و کتاب برنامه ریزی در نواجی روستایی عنابستانی از جمله مهمترین منابع کنکوری به حساب می آید،در واقع می توان گفت همانگونه که قبلا هم اشاره شد ویژگی های آزمون های آماری،روش کاربرد و روش های رفع اختلاف مقیاس و وزن دهی از مهمترین موارد است و داوطلبان می توانند به ده سوال پاسخ صحیح دهند. یکی از منابع بسیار مهم این بخش می توان به کتاب پردازش و تحلیل داده ها در تحقیقات اجتماعی و اقتصادی دکتر کلانتری (ویرایش جدید) اشاره کرد، در نسخه چاپی جدید این کتاب شاهد دو بخش روش تحقیق و آزمون های آماری می باشیم که باعث شده این منبع را هم برای بخش روش تحقیق هم بخش تکنیک ها در نظر گرفت. این کتاب با زبانی شیوا مباحث آماری مرتبط با حوزه برنامه ریزی روستایی و کشاورزی با تکیه بر نرم افزار spssرا مورد بررسی قرار داده است. از جمله فصول مهم می توان به فصول 2-3-4-5-6-7 اشاره کرد و از مباحث مهم می توان به مبحث آزمون های همبستگی، آزمون های معنی داری، آزمون های پارامتری و ناپارامتریک، رگرسیون و تحلیل عاملی و تحلیل مسیر اشاره کرد . رفرنس بعدی کتاب روش های تصمیم گیری چندشاخصه در جغرافیا دکتر پورطاهری است. از جمله سرفصل های مهم این کتاب می توان به اصول تصمیم یری جغرافیای،چهارچوب و اصول تصمیم گیری چند شاخصه و روش های تحلیلی تصمیم گیری چند شاخصه فازی اشاره کرد.باتوجه به اهمیت این کتاب به داوطلبین توصیه می شود حتما این کتاب را مطالعه نمایند. سوالی که همواره مطرح می شود مباحث فرمولی و مراحل آزمون ها می باشد که باید گفت داوطلبان بیشتر تمرکز خود را بر روی ویژگی های آزمون و تفاوت و تشابهات آزمون با سایر آزمون ها بگذارند. رفرنس مهم دیگر مدل های کمی در برنامه ریزی منطقهای، شهری و روستایی خلیل کلانتری: یکی از اصلی ترین و در عین حال جامع ترین منبعی که می توان برای این درس معرفی کرد. باتوجه به مباحث مطرح شده از دیدگاه رتبه های برتر از جمله فصول بسیار مهم این کتاب می توان به فصل اول (تعریف شاخص و ویژگی ها)، روش های وزن دادن و رفع اختلاف مقیاس، آزمون های سلسه مراتبی و چندشاخصه، ضریب مکانی، گیبزمارتینز، روش های برنامه ریزی کشاورزی اشاره کرد.در رابطه با سیستم های اطلاعات جغرافیایی GIS بوده است که علاوه بر ذکر دو سوال در جزوه جامع مبحث برنامه ریزی روستایی اما چهار سوال مذکور در کتاب کاربرد GIS در برنامه‌ریزی ناحیه‌ای و روستایی دکتر علی اکبر عنابستانی مطرح شده است در واقع می توان این کتاب را منبع اصلی سیستم های جغرافیای معرفی کرد. برای درس تکنیک ها علاوه بر مباحث مذکور مباحث همچون روش سوآت، سیستم اطلاعات جغرافیایی و مباحث پایه ای برنامه ریزی مهم است و داوطلبین باید در این رابطه هم مطالعاتی داشته باشند. جزوه جامع تکنیک ها و مدل های برنامه ریزی روستایی سعی نموده بصورت فشرده تمامی مباحث گفته شده را تحت پوشش قرار دهد و می تواند منبع مناسبی برای داوطلبین گرامی باشد.
در کنکور دکتری 1403 سوالات 181 تا 220 معطوف به دروس دیدگاهها و نظریات توسعه روستایی و تکنیک های برنامه ریزی روستایی بوده است که سی سوال می باشد که 15 سوال معطوف به دیدگاهها و 15 سوال هم معطوف به تکنیک ها و مدل های برنامه ریزی روستایی است، بر اساس تحلیل های صورت گرفته مدل های مکان مرکزی فون تانن و رویکرد شبکه ای مایک داگلاس، رویکرد سرمایه گذاری و ساخت مسکن در نواحی روستایی از دیگر مباحثی است که بیش از پیش در این آزمون مورد توجه قرار گرفته است،دیگاههای سنتی توسعه روستایی و تمایز بین روستا و شهر،مرکز پیرامون و تجربه توسعه روستایی در ایران و اروپا از دیگر نکاتی است که طراحان بدان توجه کرده اند.
در حوزه تکنیک ها و مدل های برنامه ریزی روستایی، طراحان عمده تمرکز خود در کنکور 1403 را بر روی تکنیک های سیستم اطلاعات جغرافیای GIS گذاشتند بگونه ای 4سوال در این حوزه طرح شده است همچنین روش دلفی و مدل سوات امسال هم مورد توجه طراحان قرار گرفت و از سوی دیگر فنون تصمیم گیری سلسله مراتبی و بی مقیاس سازی و روش های پیش بینی و خوشه بندی از دیگر تکنیک های است که در آزمون 1403 بدان توجه شده است.
جمع بندی
داوطلبان گرامی توجه داشته باشند که لازمه موفقیت در آزمون دکتری 1404 ، مطالعه همه دروس می باشد و از دروس عمومی هم غفلت نشود چون می تواند بسیار حائز اهمیت باشد و در انتها ذکر این نکته ضروری است مرور و خلاصه خود داوطلب می تواند بسیار راهگشا باشد. همچنین به داوطلبین توصیه می شود حتما از هم اکنون بفکر تقویت رزومه(مقاله مستخرج و آزمون زبان) باشند.
رفرنس های دکتری 1404 برنامه ریزی روستایی
روش تحقیق
- روش تحقیق در علوم انسانی جافظ نیا ( مهم)
- روش تحقیق در جغرافیای انسانی رضوانی
- پردازش و تحلیل داده ها در تحقیقات اقتصادی و اجتماعی با تجدید نظر و اصلاحات (مهم)
- روش تحقیق علی دلاور
جغرافیای روستایی
- مبانی جغرافیای روستایی عباس سعیدی (مهم)
- جغرافیای روستایی ایران دکتر محمدرضا رضوانی (مهم)
- جغرافیای روستایی (فرایندها، واکنش ها و تجربه های بازساخت روستایی)، محمدرضا رضوانی (مهم)
- جغرافیای روستایی دکتر حسن افراخته
تکنیک های برنامه ریزی روستایی
- مدل های کمی در برنامه ریزی روستایی کلانتری (مهم)
- روش های تصمیم گیری چند شاخصه پور طاهری (مهم)
- کاربرد GIS در برنامه‌ریزی ناحیه‌ای و روستایی دکتر علی اکبر عنابستانی
نظریات توسعه روستایی
- دیدگاهها و نظریات توسعه روستایی پاپلی یزدی و ابراهیمی (مهم)
- جامعه شناسی توسعه و توسعه نیافتی ازکیا (مهم) بخش اول
- حکمروایی روستایی ، دکتر رکن الدین افتخاری (مهم)
- مقدمه ای بر برنامه ریزی توسعه روستایی : دیدگاهها و روشها نوشته دکتر محمود جمعه پور
دانلود نمونه سوالات آمادگی دکتری 1404 پایگاه توسعه روستایی
