تعریف و جایگاه طرح

برنامه آبادانی و پیشرفت منظومه‌های روستایی، به منظور توسعه یکپارچه، هماهنگ، فراگیر و پایدار سکونتگاه‌های روستایی از طریق انتظام فضایی در قالب شبکه‌های محلی و ناحیه‌ای و با تأکید بر روابط و پیوندهای روستایی-شهری تدوین شده است. افزون بر این، محتوای این برنامه بر ترغیب حکمروایی محلی از طریق مشارکت مردمی و تقویت فعالیت‌ها، روابط و مناسبات کارآمد اجتماعی-اقتصادی واحدهای سکونتگاهی منظومه، هم به لحاظ درونی و بین سکونتگاهی و هم ازنظر برونی و بین منظومه‌ای تأکید می‌ورزد.

این برنامه که با توجه به ابعاد و جنبه‌های محیط طبیعی-بوم شناختی، کالبدی-فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی-سیاسی، به شناخت ظرفیت‌ها و محدودیت‌های توسعه همه مراکز و کانون‌های سکونتی و فعالیتی درون شبکه (در ارتباط با روابط درونی و برونی آن‌ها) می‌پردازد، دارای ماهیتی راهبردی - اجرایی است.

بند ح ماده 194 قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، طرح آبادانی و پیشرفت منظومه‌های روستایی بر اساس ماده 27 و اسناد تفصیلی قانون برنامه ششم توسعه و بند ح ماده 194 قانون برنامه پنجم توسعه، در ذیل طرح آمایش استان و سایر طرح‌های فرادست تهیه می‌شود. این برنامه به لحاظ جایگاه، فرادست طرح‌های نقطه‌ای روستایی (طرح توسعه اقتصادی و اشتغال زایی روستایی، طرح هادی روستایی و طرح هادی روستایی با رویکرد گردشگری) و طرح‌های دیگر (اعم از موضعی و موضوعی) در سطح منظومه قلمداد می‌گردد.

طرح توسعه پایدار منظومه‌های روستایی با هدف توسعه پایدار سکونتگاه‌های روستایی در دستور کار بنیاد مسکن انقلاب اسلامی قرار گرفته است. شایان ذکر است که این طرح در مرحله اجرایی به طرح آبادانی و پیشرفت منظومه‌های روستایی تغییرنام داده است.

هدف کلی

برنامه آبادانی و پیشرفت منظومه‌های روستایی مبتنی بر اصول برنامه‌ریزی توسعه فضایی پایدار می‌باشد. در این چهارچوب، اهداف برنامه به شرح زیر است:

• بهره‌برداری سازگار و پایدار از منابع طبیعی-بوم شناختی
• تقویت مشارکت دست اندرکاران کلیدی در فرآیند توسعه منظومه
• تقویت شبکه تعاملات اجتماعی
• تقویت اقتصاد محلی در پیوند و همگرایی با اقتصاد منطقه‌ای و ملی
• افزایش تاب‌آوری منظومه در مقابل مخاطرات محیطی

اهداف فرعی

توسعه زیرساخت‌ها و امکانات رفاهی- عمرانی

تدوین چهارچوب‌های لازم برای مدیریت کارآمد پیشرفت منظومه روستایی

تقویت هماهنگی فرا بخشی برنامه‌های دستگاه‌های مرتبط

انتظام فضایی- شبکه‌ای منظومه هماهنگ با منظومه‌های مجاور (با نگاه یکپارچه به شهر و روستا)

ارزش‌ها

یکپارچگی به معنای در کنار هم قرار گرفتن نظام وار و متعادل است و همه ابعاد برنامه‌ریزی را شامل می‌شود، از مفاهیم، نظریه‌ها، رویه‌ها، فرایندها و ساختارها گرفته تا عرصه‌ها و عملیات برنامه‌ریزی و همچنین ترکیبی از ابعاد طبیعی-بوم شناختی، اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، کالبدی-فضایی و مدیریتی-نهادی است. در بخش راهبردی نگاهی یکپارچه به طراحی راهبردها وجود دارد و در مراحل ساختاری-اجرایی تأکید بر برنامه‌ها و طرح‌های اثربخش و کلیدی دارد. مفهوم یکپارچگی بر اصولی کلیدی نظیر اقتصاد درون‌زای محلی، یکپارچگی فضایی و حکمروایی محلی اکولوژیک، انسجام اجتماعی، تعادل استوار است.

1. یکپارچه بودن آبادانی و پیشرفت

هماهنگ بودن هم راستا با یکپارچه بودن آبادانی و پیشرفت به معنای تحولی متعادل در تمام ابعاد است که به واسطه هماهنگی و همراهی بین بخشی دستگاه‌های متولی در سطح استان و شهرستان پدید می‌آید. این هماهنگی منجر به تشریک مساعی و همکاری نزدیک دستگاه‌ها برای تحقق آبادانی و پیشرفت در سطح منظومه است. این هماهنگی و هم افزایی دستگاه‌ها هم در تهیه و هم در اجرا ضرورت دارد.

2- هماهنگ بودن آبادانی و پیشرفت

با توجه به تنوع سرزمینی، اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی کشور، روستاها به عنوان واحدهای اجتماعی-جغرافیایی و اجتماع محلی با توجه به امکانات و ظرفیت‌هایشان باید از اثرات توسعه برخوردار شوند. روستاهای بزرگ در کنار روستاهای متوسط و کوچک و شهرها و همچنین اقشار مختلف روستا به ویژه اقشار حاشیه‌ای، آسیب‌پذیر و فقیر در کنار اقشار دیگر یک کل یکپارچه را تشکیل می‌دهند. توجه صرف به روستاهای بزرگ و اقشار دارای قابلیت و همچنین صاحب نفوذ و قدرت سبب بی‌عدالتی اجتماعی-فضایی خواهد شد.

3- فراگیر بودن آبادانی و پیشرفت

پایداری در برنامه آبادانی و پیشرفت منظومه‌های روستایی پایداری به معنی ترغیب توسعه فعالیت‌های انسانی در عین حفاظت از محیط (طبیعی-بوم شناختی)، اثربخشی عدالت جویانه اقتصادی و برابری اجتماعی است. ایجاد زمینه‌های هر چه گسترده‌تر برای گفتگو و مشارکت مداوم تمام آحاد ذی‌ربط در روند تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی پیشرفت و آبادانی، اجرا، پایش و ارزشیابی منظومه روستایی فراهم آید که تضمین کننده پایداری آبادانی و پیشرفت است.

4- پایدار بودن آبادانی و پیشرفت

پایداری در برنامه آبادانی و پیشرفت منظومههای روستایی پایداری به معنی ترغیب توسعه فعالیتهای انسانی در عین حفاظت از محیط )طبیعی-بوم شناختی(، اثربخشی عدالتجویانه اقتصادی و برابری اجتماعی است. ایجاد زمینههای هر چه گستردهتر برای گفتگو و مشارکت مداوم تمام آحاد ذیربط منظومه روستایی در روند تصمیمگیریها و برنامه ریزی پیشرفت و آبادانی، اجرا، پایش و ارزشیابی فراهم آید که تضمینکننده پایداری آبادانی و پیشرفت است.

اصول فرایندی

• تأکید بر مشارکت و تشریک مساعی کلیه دست اندرکاران روستایی، (نهادهای اجرایی، دستگاه‌های نهادهای عمومی، بخش خصوصی و ...) در فرآیند تهیه و اجرای طرح
• تحقق سند آبادانی و پیشرفت منظومه (چشم انداز، سازمان فضایی، راهبردها و ...) در فرآیند اجرای طرح
• بهره‌گیری از شیوه‌های متنوع تأمین منابع مالی برای ایجاد و گسترش فعالیت‌های توسعه‌ای- عمرانی
• تأکید بر ایجاد شبکه‌های دانشی در سطح منظومه
• ظرفیت سازی و آموزش دست اندرکاران
• پایدارسازی اقدامات اجرایی باهدف انتقال مدیریت به نهادها و اجتماع محلی
• نظارت، پایش و ارزشیابی مستمر اقدامات اجرایی
• تأکید بر نقش تسهیلگران در فرآیند تهیه و اجرا، پایش و ارزشیابی برنامه
• مستندسازی، اطلاع رسانی و ترویج اقدامات

چهارچوب تهیه و اجرای برنامه

پیش شرط اجرای برنامه آبادانی و پیشرفت در هر استان انعقاد تفاهم نامه سه جانبه میان استانداری، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان است. این تفاهم نامه چهارچوب مشارکت کلیه دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط را تعیین می‌کند و در صورت لزوم دستگاه‌های دیگر نیز به جمع این مشارکت اضافه خواهند شد.

تفاهم نامه سه جانبه مذکور باید به تصویب شورای برنامه ریزی و توسعه استان برسد و کلیه اعضای شورای توسعه و برنامه ریزی استان باید به مفاد تفاهم نامه به عنوان نقشه راه توسعه منظومه‌های روستایی استان متعهد باشند.

پس از تصویب تفاهم نامه استانی لازم است تا در سطح شهرستان‌ها نیز شوراهای راهبری تهیه و اجرای طرح آبادانی و پیشرفت منظومه‌های روستایی باحضور فرماندار و کلیه دستگاه‌های اجرایی شهرستان و با محوریت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی تشکیل شود. این شورا چهارچوب تهیه و اجرای طرح در سطح شهرستان را تعیین می‌کند.

 این طرح با رویکرد آمایشی در برنامه‌ریزی روستایی، در تلاش است ضمن توجه به دگرگونی‌های اخیر در محیط‌های روستایی و تحولات جاری در روابط و پیوند‌های روستایی-شهری، چهارچوبی نوین برای عرصه‌های مطالعاتی و اجرایی در سطح سکونتگاه‌های روستایی فراهم سازد.

برای مشاهده فیلم معرفی اقدامات و عملکرد منظومه‌های روستایی شهرستان‌های خواف، گچساران، تفتان، خلخال، طارم، بروجن، باخرز، بجستان و بابل (بخش بابلکنار) بر روی لینک‌های زیر کلیک نمایید:

دانلود موشن گرافیک طرح آبادانی و پیشرفت منظومه روستایی